بذر شیرین بیان – Licorices

توضیحات

شیرین بیان” دارای طبعی گرم و خشک می باشد که خواص فراوانی از جمله طول عمر و درمان درد مثانه را دارد.

 شیرین بیان (نام علمی:Glycyrrhiza glabra)، که به فارسی مَهْک گفته می شود، گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا ست. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان،سلسله جبال بختیاری و شهرستان اقلید به فراوانی می روید. برگهای آن مرکب است و از 4 تا 7 زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل یافته است که به سبب ترشح شیره، چسبنده اند. گلهایش مایل به آبی و میوه اش شامل 5 تا 6 دانهٔ مایل به قهوه ای است. ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد.[2] ریشه ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه ای رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است. شیرین بیان از زمرهٔ گیاهان بنشنی و بومی جنوب اروپا و قسمتهایی از آسیاست. این گیاه از رستنیهای علفی چندساله است. ارتفاع این گیاه تا یک متر و در نواحی معتدل تا دو متر می رسد. طول برگهای باریک آن از 7 تا 15 سانتیمتر است و شامل 9 تا 17 برگچه است. برگچه ها بیضوی بوده، کناره آنها صاف است. گلهای این گیاه به رنگهای ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید است و به صورت مجتمع در انتهای ساقه های گل دهنده مشاهده می شود. زمان ظهور گلها اوایل تابستان است. میوهٔ این گیاه، غلافی و مستطیل شکل به طول 2 تا 3 سانتیمتر است و معمولاً هر میوه دارای 3 تا 6 عدد دانهٔ لوبیاشکل است.

ترکیبات شیمیایی
عصاره ریشه شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز، ساکارز، آسپاراژین، مواد آلبومیدی، رزین و اسانس است و در پزشکی، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعدد دارد.
شیرین بیان انواع مختلف دارد
• گونه اسپانیایی «G. typical» که میوه آن صاف و بدون کرک است و ریزومهای قهوه ای به قطر 6 تا 18 میلیمتر دارد.
• گونه روسی «G. glandulifera» که برگهای آن چسبناک است و ریشه های متعدد به ضخامت 5 سامتیمتر دارد. پوست ریشه آن فلس دار و قهوه ای رنگ است و شیرینی ملایم دارد.
• گونه ترکی «G. pallida» که ضخامت ریشه آن حدود 8 سانتیمتر است.
• گونه ایرانی «G. violacca» که ریشه های آن نیز نسبتاً ضخیم است.

روش کاشت
شیرین بیان را می توان توسط بذر یا از طریق رویشی تکثیر کرد. از آن جا که بذر شیرین بیان پوسته ضخیمی دارد و این پوسته قوه رویشی آن را کاهش می دهد، قبل از کاشت باید خراش های مناسبی در سطح پوسته ایجاد کرد. تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می گیرد.

کشت مستقیم
شیرین بیان را در زمان مناسب به صورت ردیفی با فواصل ذکر شده کشت می کنند. پس از کاشت زمین را باید به مقدار کافی آبیاری کرد.

کشت غیر مستقیم
در زمان مناسب بذرها را در خزانه هوای آزاد که بستر آن به همین منظور آماده شده است کشت می کنند. پس از کاشت به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک غلتک مناسبی باید زده شود. آبیاری منظم و مبارزه با علف های هرز در طول رویش گیاهان نقش عمده ای در سرعت رشد شیرین بیان دارد. در اواسط پاییز اقدام به انتقال نشاها به زمین اصلی می شود برای هر هکتار زمین به 30 هزار نشا نیاز می باشد.

تکثیر رویشی
تکثیر رویشی از طریق تقسیم ریشه انجام می گیرد. گیاهان 3 تا 4 ساله را باید از خاک خارج کرد. پس از تمیز کردن ریشه، قطعاتی به طول 15 تا 25 سانتی متر از آن جدا و در عمق مناسب کشت می شوند. در هر هکتار زمین به 40 تا 70 هزار قلمه ریشه ای نیاز است. محققان در تحقیقات خود نشان داده اند که بیشترین عملکرد ریشه هنگامی به دست می آید که برای کاشت از قطعات ریشه به طول 21 تا 30 سانتی متر و به ضخامت 4/1 تا 2 سانتی متر استفاده شود. پس از کشت بلافاصله باید زمین را آبیاری نمود.

تناوب کاشت
چون گیاه شیرین بیان حدود 10 تا 15 سال در یک منطقه باقی می ماند و رویش اولیه گیاه بسیار کند است از این رو آن را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب گسترش علف های هرز نشوند. گیاهان وجینی گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با شیرین بیان هستند.

عملیات مراقبت و نگهداری از گیاه
کوددهی
30-40

تن کود دامی و فسفره در هنگام کشت ضروری است. در فصل پاییز هرساله کود ازته برای رشد بهتر گیاه اضافه می شود.
 
آبیاری
در مناطقی که بارندگی کمتر از 400 میلی متر است، آبیاری بایددر اوایل کشت صورت گیرد در غیر این صورت به روش دیم کشت می شود.
با توجه به وضعیت منطقه، دوره آباری بین 7 تا 10 روز متغییر بوده.در فصل های پاییز و زمستان نیاز آبی گیاه به صفر می رسد.

کنترل علف های هرز

قبل کاشت گیاه، رعایت تناوب و انجام دادن عملیات مبارزه مکانیکی و زراعی موجب کاهش میزان علف های هرز در زمین خواهد شد.در مرحله اولیه رشد، وجین با فاصله هر 15 روز در دو تا سه مرحله صورت می گیرد.

خاک
شیرین بیان برای رشد مناسب به خاکهای ماسه ای و لومی( سبک) با ph اسیدی نیاز دارد.

دما ورطوبت
در محیطهای نیمه سایه و آفتابی رشد می کند. این گیاه برای رشد به رطوبت کافی نیاز دارد.

 آفات
رشد اولیه این گیاه کند بوده و برخی حشرات مانند حلزونهای بدون صدف به آن آسیب زیادی می زنند.

برداشت
چنانچه شیرین بیان به روش رویشی تکثیر شده باشد سه تا چهار سال ولی اگر تکثیر توسط بذر انجام گرفته باشد پنج تا شش سال پس از کاشت می توان ریشه را برداشت کرد. زمان مناسب برای برداشت ریشه فصل پائیز پس از خشک شدن اندامهای هوائی بر اثر سرماست. ریشه ها را در سطوح کوچک کشت با دست ولی در مقیاس وسیع با ماشینهای مخصوص برداشت می کنند. از آنجا که مواد موثره شیرین بیان در آب حل می شود. لذا ریشه ها را خیلی سریع و با آب جاری باید شست. پس از تمیز کردن پوست ریشه ها را باید جدا کرد سپس آنها را به قطعات 10 تا 15 سانتی متری تقسیم و خشک نمود. برای خشک کردن نباید از نور مستقیم با درجه حرارت بالا استفاده کرد. چنانچه از خشک کن های الکتریکی استفاده شود دمای مناسب 40 درجه سانتی گراد می باشد. ریشه های خشک شده ترک خورده و شکاف بر می دارند. عملکرد ریشه خشک در گیاهان سه ساله به 5/1 تا 2 تن در هکتار می رسد. نسبت ریشه های تازه به خشک 5/3 به 1 می باشد.

خواص درمانی و کاربرد
مهمترین خواص درمانی ریشه های این گیاه عبارتند از:ملین،خلط آور، مدر، درمان کننده ی زخم معده و اثنی عشر، موثر در درمان بیماری های دستگاه تنفس مانند برونشیت و التهاب نای و … . در داروسازی از عصاره ی ریشه ها برای شیرین کردن طعم داروها بصورت گسترده استفاده می شود.
احتیاطات مصرف:مصرف بی رویه ی ریشه های این گیاه بدلیل تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه ی هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت های متابولیسمی، بالا رفتن فشار خون و … می گردد. مصرف این گیاه در دوران بارداری و شیردهی منع شده است.
نحوه ی مصرف:1 تا 4 گرم از پودر ریشه ها را بصورت دمکرده و یا جوشانده به تعداد سه مرتبه در طول روز استفاده می کنیم.

خواص شیرین بیان
1. طبع آن گرم و خشک است.
2. برای آنژین 10 گرم شیرین بیان را در 250 سی سی آب سرد ریخته حرارت می دهیم تا به جوش آید سپس 5 دقیقه بجوشد 12 ساعت بگذارید بماند سپس صاف نموده طی چند نوبت تا شب به مدت یک هفته بنوشید.
3. برای گرفتگی حنجره و صدا از روش شماره 2 استفاده شود.
4. برای عفونت گلو و برونشیت از روش شماره 2 استفاده شود.
5. برای یبوست مانند شماره 2 تهیه گردد یک استکان آخر شب و یک استکان صبح ناشتا بنوشید.
6. برای دل دردی که در اثر سوءهاضمه باشد یک فنجان از جوشانده ریشه شیرین بیان میل شود. طرز تهیه جوشانده ماننده شماره 2 می باشد.
7. جهت برطرف کردن سنگینی معده و هضم غذا بعد از غذا یک فنجان از جوشانده شیرین بیان میل شود.
8. مصرف شیرین بیان باعث طول عمر می شود.
9. برای خونریزی لثه ها روزی 2 بار با جوشانده شیرین بیان دهان شویه شود و برای تهیه این محلول 20 گرم در200 سی سی آب سرد مخلوط کرده بجوشد 15 دقیقه دم کرده صاف نموده میل شود.
10. برای زکام از روش آنژین استفاده گردد.
11. برای درد مثانه از جوشانده شیرین بیان که شرح آن در روش شماره 2 آمده است استفاده کنند.
12. حبس البول از روش شماره 2 استفاده گردد.
13. برای ورم و قرمزی چشم 50 گرم شیرین بیان در یک لیتر آب سرد جوشانده 12 ساعت بماند سپس صاف نموده چشم را بشوئید.
14. ریشه شیرین بیان 4 گرم در 250 سی سی آب سرد جوشانده سپس دم کرده هر 6 ساعت یک فنجان بنوشند خلط آور می باشد.
15. جهت زخم معده 3 گرم در 150 سی سی آب جوشانده دم کرده به مدت 12 ساعت بماند سپس روزی 3 فنجان بنوشید.
16. کسانی که فشار خون دارند از خوردن شیرین بیان خودداری کنند.
17. برای بیماران دیابتی شیرین بیان ممنوع می باشد.
18. کسانی که بحران های کبدی دارند منجمله صفرا و سیروز کبدی نباید استفاده کنند.
19. مدت استفاده شیرین بیان نباید بیش از 3 هفته باشد.
20. شیرین بیان تقویت کننده غده های فوق کلیوی می باشد.
21. کسانی که می خواهند ترک دخانیات کنند هر زمان که می خواهند سیگار بکشند به جای آن ریشه شیرین بیان را بمکند.
22. خوردن شیرین بیان ضد سرطان است.
23. برای درمان زخم معده روزی 2 گرم شیرین بیان را با عسل مخلوط نموده میل کنند.
24. سعی کنید پوست ریشه شیرین بیان را جدا نموده از مغز آن استفاده کنید زیرا ممکن است پوست آن سمی باشد چون مار ریشه این گیاه را زیاد دوست دارد و خودش را به آن می مالد.
25. کسانی که فشار خون آن ها بالا است بعد از خوردن شیرین بیان آب هندوانه بنوشند.
26. برای درمان لکه های سفید و زردی چشم برگ شیرین بیان را سائیده پودر آن را به چشم بکشند.
27. برای رفع بوی بد بدن، زیر بغل و بین انگشتان پا برگ شیرین بیان را به صورت ضماد بگذارید.
28. برای درمان سوختگی های شدید برگ خشک شیرین بیان را سائیده با روغن زیتون مخلوط نموده به صورت مرهم بمالند.
29. برای درمان زخم ها و بریدگی پودر برگ خشک شیرین بیان را بپاشید.
30. برای تقویت اعصاب ابتدا ریشه شیرین بیان را در آب سرد خیسانده سپس می جوشانیم 12 ساعت بماند صاف نموده و از این جوشانده روزی 3 فنجان بنوشند.
31. برای تقویت نیروی جنسی 40 گرم پودر شیرین بیان را با 150 گرم عسل مخلوط نموده روزی یک قاشق چایخوری میل شود.
32. برای جلای صورت 2 گرم ریشه شیرین بیان، یک گرم شکر، یک گرم رازیانه را در 200 سی سی آب خیسانده سپس حرارت داده صاف نموده روزی 3 فنجان بنوشند.
33. جهت افزایش ترشحات عادت ماهانه ازجوشانده شیرین بیان بنوشند.
34. رب السوس از عصاره شیرین بیان بدست می آید به این صورت که 80 گرم ریشه شیرین بیان را خرد نموده سپس در 800 گرم آب مقطر به مدت 12 ساعت خیسانده و باز مجدداً می گذاریم بماند تا ته نشین شود آن گاه آب صاف شده را با حرارت غیر مستقیم (بن ماری) حرارت داده تا غلیظ شود این عصاره برای تمام مواردی که گفته شد مفید می باشد روزی 3 قاشق مرباخوری میل شود.
35. کسانی که تصلب شرائین دارند به مدت یک هفته از جوشانده شیرین بیان که در دستورهای قبلی آمده است میل کنند.
36. کسانی که فشارخون آن ها پائین است از جوشانده شیرین بیان استفاده کنند.
37. برای تنگی نفس از جوشانده شیرین بیان روزی 3 فنجان بنوشند.
38. برای جلوگیری از ریزش مو با جوشانده شیرین بیان موها را ماساژ دهید.
39. برای تب های مزمن 2 گرم ریشه شیرین بیان را در 150 سی سی آب جوشانده 12 ساعت بماند سپس صاف نموده با 2 گرم ترنجبین مخلوط نموده در 2 نوبت میل شود.
40. ریشه شیرین بیان برای سرطان پوست، معده و خون مفید می باشد.
41. برای درمان انگل 50 گرم ریشه شیرین بیان و 50 گرم رازیانه را مخلوط نموده روزی 5 گرم به مدت 5 روز میل شود.
42. برای رفع بیماری بلغم شیرین بیان مفید می باشد.
43. جهت بواسیر از جوشانده شیرین بیان میل شود.
44. برای اسید اوریک از جوشانده شیرین بیان استفاده شود.
45. جهت سوزش مجاری ادرار 10 گرم شیرین بیان را در 250 سی سی آب سرد خیس نموده سپس با حرارت ملایم جوشانده 12 ساعت بماند صاف کرده با کمی عسل شیرین نموده میل شود.
46. برای ورم پروستات از روش شماره 45 استفاده شود.
 

احتیاطات مصرف:

مصرف بی رویه ی ریشه های این گیاه بدلیل تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه ی هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت های متابولیسمی، بالا رفتن فشار خون و … می گردد. مصرف این گیاه در دوران بارداری و شیردهی منع شده است.
نحوه ی مصرف:1 تا 4 گرم از پودر ریشه ها را بصورت دمکرده و یا جوشانده به تعداد سه مرتبه در طول روز استفاده می کنیم.

عصاره شیرین بیان
با جوشاندن ریشه گیاه شیرین بیان و تبخیر بخش عمده آب آن، ماده ای سیاه رنگ (مایل به قهوه ای) به دست می آید که همان عصاره است. این ماده به دو صورت جامد و شیره عرضه می گردد. عصاره شیرین بیان در پزشکی، داروسازی، صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعددی دارد.
کاربرد اصلی این ماده، (در کشورهای غربی) شیرین کردن فرآورده های غذایی است، چون 50 برابر قند (ساکاروز) شیرینی دارد و علاوه بر این، خواص دارویی هم دارد.