اهمیت خیار در جالیزکاری در خانواده کدوئیان مانند ارزش گوجه فرنگی در خانواده بادمجان است و با شناخت و طرز کاشت و داشت این سبزی تولید دیگر جالیزها مانند هندوانه و طالبی و کدو و خربزه ساده است. خیار بومی آفریقا و آسیا است و از قبل از میلاد آن را می شناخته و کشت می کرده اند.
ساقه های آن خزنده و کشیده است و طول بوته به حدود 2 متر می رسد. دارای گلهای نر و ماده بوته و از همدیگر جدا هستند. گلهای ماده تولید خیار می کنند و گلهای نر تعدادشان بیشتر از ماده ها است. در بعضی از ارقام جدید گلها فقط ماده هستند و بدیهی است میزان محصول بیشتر وقد بذر است و چنانچه بذر تشکیل گردد از طریق بکرزائی و بسیار کم است، تلخی ته خیار و گاهی در تمام خیار (نوع خیار چنبر) مربوط به وجود ماده ای تلخ بنام کوکوربتاین است که در آفریقای جنوبی به عنوان دارو در معالجه بعضی از بیماری ها از آن استفاده می کنند.
شرایط آب و هوایی خیار
خیار و کلیه گیاهان خانواده کدوئیان سبزی های فصل گرم بوده و در این آب و هوا محصول مطلوب می دهند اما خیار در بین گیاهان این خانواده هوای کمی خنک تر را طالب است و مقاومت کمتری نسبت به آب و هوای بسیار گرم دارد و همین عامل سبب شده است که بعضی ها این گیاه را جزء گیاهان فصل خنک حساب کنند و در عمل در حقیقت خیار محصول بهار و پاییز است. در این میان نسبت به سرما هم حساس است و با سرمای اول پاییز برگ ها خشک می شوند، بهترین درجه احرارت دمای متوسط روزانه 24-20 است و در کشورهایی که چنین دمایی تامین نمی گردد استفاده از گلخانه حتمی است .
خاک مناسب خیار
بر حسب اینکه از کاشت خیار چه انتظاری داشته باشید نوع خاک می تواند کمی متفاوت باشد. خاک های شنی در زودرسی خیار جواب مثبت می دهند اما کمیت محصول رضایت بخش نیست بر عکس خاک های سنگین رسی کمیت محصول خوب است و دیرتر عاید می گردد. به هر صورت و بافت یعنی سبک غنی بهترین خاک محسوب می گردد. در ازاء هر 10 متر مربع 30 کیلوگرم کود دامی پوسیده در میزان و کیفیت محصول موثر است، نوع کاشت قبلی هم در کمیت ان تاثیر دارد به طوری که کاشت خیار بعد از کاشت خانواده حبوبات نتیجه خوبی می دهد.
به علت فقیر بودن خاک های شنی در صورتی که برای پیش رسی اجبار در استفاده از خاک شنی است آن را باید با 3 کیلوگرم کود فسفات آمونیوم و سولفات پتاسیم عناصر اصلی خاک را تامین نمود و از سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم (2 کیلوگرم در 10 متر مربع) در سه مرثیه به عنوان کرد سرکه توصیه شده است و اولین مرتبه آن زمانی است که شاخه های رونده شروع به حرکت کرده اند. سهمیه کود فسفره رکود حیوانی تازه را باید در پاییز و زمستان سال قبل به زمین اضافه و با یک شخم عمیق کود حیوانی را بر پوسیده شدن و کود فسفره را برای فعالیت باکتریها روی آنها آماده نمود.
کاشت بذر خیار
کاشت بذر خیار و یا انتقال نشاء های گلدانی را باید پس از برطرف شدن سرمای بهاره انجام داد، بذرها 48 ساعت قبل از کاشت به مدت 24 ساعت به صورت غرقاب و 24 ساعت به صورت خوابانیدن در پارچه خیس آماده جوانه زنی می نمایند و این در حالی است که مزرعه خیار و جوی و پشته های احداث شده را آبیاری نموده و رطوبت زمین به حالت گاورو است.
هر 50-35 سانتیمتر (برحسب نوع واریته) بالای داغ آب حفره ای به ارتفاع 3 سانتیمتر حفر کرده و 4-3 عدد بذر در داخل آن قرار می دهند و روی آن را یا با خاک مرطوب اطراف حفره و یا با مخلوط خاک و شن و کود مرطوب آماده شده از قبل می پوشانند و تا سبز شدن گیاهان به هیچ عنوان نباید مزرعه آبیاری گردد. زیرا با نفوذ آب روی حفره ها سله بسته و جوانه ها قادر به خروج از حفره ها نیستند، پس از سبز شدن بوته ها و ۴ برگی شدن آنها دو عدد از آنها نگهداشته و بقیه را با ناخن حذف می کنند.
بالا کشیدن بوته ها ممکن است به ریشه های بوته مجاور صدمه وارد نماید و یکی از دلایلی که گیاهان خانواده کدوئیان را نمی توان نشاء کاری نمود این است که با وارد شدن هرگونه شوک به ریشه قادر به بازسازی ریشه های خود نیستند و خنک می شوند. در فاصله بین کاشت و خارج شدن گیاه ها چنانچه بارندگی گردید ممکن است سله های روی حفره مانع از خروج گیاهان کردند که باید با احتیاط و دقت با نوک داس و یا بیلچه روی آنها را خراش داد.
ممکن است درست در زیر محل خراش گیاهان شروع به خروج کرده باشند و به آنها صدمه وارد شود، قبل از خراش دادن محل خروج را با دقت نگاه کنید، در اکثر موارد خاکها ترک خورده و پف کرده هستند. در مناطق گرمسیر کاشت بذر ها در اواخر تابستان است که محصول پاییزه عاید می گردد و اگر در اواسط زمستان کشت کردن محصول بهاره به دست ها خواهد آمد. دوره رشد خیار حدود ۲ ماه است و در کاشت زیر پلاستیک در هر تاریخی می توان به کاشت اقدام نمود به طوری که در جیرفت دو تا ۳ بار در سال کاشت می گردد. ذکر گردید که خیار را نمی توان به صورت نشاء خزانه کرد اما کاشت های قابل تجزیه و انتقال آنها با گلدان به زمین اصلی به علت صدمه ندیدن ریشه ها امکان پذیر است.
کاشت و انتقال نشاء کدوئیان و خیار
چنانچه امکان دارد از گلدان های قابل تجزیه فین پات و جیفی پات استفاده کنید در غیر این صورت می توانید از گلدان های معمولی نیز استفاده کنید اما کلیه محتویات گلدان باید به مزرعه منتقل گردد. برای کاشت از خاک کمپوست استفاده کنید در هر گلدان دو یا سه بذر کاشت نمائید.
جهت انتقال نشاء چنانچه گلدان قابل تجزیه است گلدان و گیاه و چنانچه غیرقابل تجزیه است محتویات آن را با احتیاط خالی کرده و در حفره ای با حجم مناسب کاشت نموده و فورا آبیاری کنید.
داشت گیاه خیار
در مناطق جنوبی فارس پس از سبز شدن بذر ها و تنگ کردن آنها آبیاری را چنان به تاخیر می اندازند که گیاه برای آب یابی مجبور به گسترش ریشه خود گردد و اولین آبیاری را پس از سبز شدن زمانی که بوته ها رو به پژمردگی می روند انجام می دهند این دور آبیاری همان طوری که در گوجه فرنگی ذکر گردید بنام ترس آب یا آب گوشمالی معروف است، سله شکنی و هوادهی به ریشه و رها نمودن طوقه و یقه گیاه از فید خاکهای سخت و خشک و همچنین دفع علف های هرز از دیگر اعمال مهم زراعی است که پس از بزرگ شدن بوته ها وسایه انداختن روی زمین دفع علوفه هرز به حداقل می رسد.
شاخه های خیار رونده هستند و ممکن است به داخل جوی ها نفوذ کنند و هر چند هفته یک بار و همچنین پس از وزش بادهای شدیدی بوته ها را مرتب می کنند. حذف جوانه انتهایی برای کیفیت بهتر میوه توصیه شده است، اما در کاشت با سطح زیاد در ایران معمول نیست. مواظبت در دور آبیاری از اقدامات مهم داشته است و میزان آب را باید طوری تنظیم نمود که بفه گیاه به داخل آب ترود و فقط با نشت رطوبت خیس گردد، کود سرک سه بار در طول فصل رشد اضافه می گردد که فاصله هر بار در هفته خواهد بود.
برداشت خیار
میوه خیار برخلاف بعضی از سبزیجات باید به صورت نارس برداشت شوند. اولین برداشت حدود ۲ ماه پس از کاشت صورت می گیرد. مسئله مهم در برداشت بازدید مرتب از مزرعه و برداشت دو روز در میان است که چنانچه به تاخیر بیفتد میوه ها بازار پسندی خود را از دست می دهند و گلهای کمتری تبدیل به میوه می گردند.